Α΄ Ενότητα.
Πρώτα μερικά αποσπασματικά εισαγωγικά:
……ο “ΠΟΛΕΜΟΣ”, ένα ΤΥΠΙΚΑ ανθρώπινο γεγονός, κινείται με την ΝΟΜΟΤΕΛΕΙΑ ενός βίαιου ΦΥΣΙΚΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ….
…..Στους αιώνες που ακολούθησαν, το Ομηρικό αρχέτυπο του “Φόβου” θα πάρει ποικίλες… όσες μορφές: Από λιμούς, λοιμούς, συγχωροχάρτια…. μέχρι εσχατολογικές προφητείες, ισορροπίες τρόμου…. και χρεοκοπίες….
.
……Ο μυθιστορικός Τρωικός πόλεμος στοχεύει και θα στοχεύει πάντα στην… άλωση κάποιου εχθρού και…. κάποιος “Σκάμαντρος”
πάντα θα “ξεχειλάει” την άγρια αλαζονεία των νικητών.
Η Φρίκη αμίλητη, (κατά Σεφέρη), που θα πει αδιερεύνητη, όπως η “σιωπή των ενστίκτων”.
.
Αντίθετα ο Ομηρικός “πόλεμος”, περίεργος, σχεδόν μαγικός, σχεδόν ουτοπικός, αλλά εσαεί ΑΡΧΕΤΥΠΟ Τέχνης και Τεχνικής, θα στοχεύει πάντα στην ανθρώπινη, ή καλύτερα στην πανανθρώπινη ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ.
.
Με τον Γιώργο Σεφέρη να…. διευκρινίζει σχολιάζοντας, με τα δικά του σοφά συνυποδηλούμενα , την Ομηρική Τεχνική αφήγησης και όχι μόνο:
.
“…. Κι α’ σου μιλώ με παραμύθια και παραβολές,
είναι γιατί τ’ ακούς γλυκότερα,
κι η φρίκη (!!!) (= της ανθρώπινης αγριότητας)
δεν κουβεντιάζεται (=δεν εκλογικεύεται, υπερβαίνει τα όρια του ανθρώπινου “λόγου”
γιατί είναι ζωντανή (=αδιάλειπτη, δεδομένη, αυτοτροφοδοτούμενη)
γιατί είναι αμίλητη (=απροσδιόριστη σαν…. “σιωπή” των ενστίκτων)
και προχωράει….” (αυτόνομη και απρόβλεπτη)
.
Β΄ Ενότητα:
Ιστορία και Όμηρος.
ο Όμηρος είναι λογοτέχνης και μόνο λογοτέχνης.
Είναι Λογοτέχνης, όπως είναι ο Αισχύλος, ο Σοφοκλής, ο Ευριπίδης, ο Σέξπηρ, ο Θερβάντες, ο Παπαδιαμάντης, ο Τολστόι, ο Β. Ουγκώ, ο Σεφέρης, ο Ελύτης, ο Σολωμός, ο Ρίτσος, ο Παλαμάς….
.
Κατά συνέπεια η σχέση του Ομήρου με την Ιστορία, θα αντιμετωπισθεί
ως προκύπτον παράπλευρο, παρα- ομηρικό (όχι οργανικό του έργου του) ερώτημα.
Ειδικότερα, ως προς την… ραχοκοκαλιά της Ιστορίας, δηλαδή τον Πόλεμο:
Ειρωνικός ο οραματιστής Ποιητής απέναντι στον Πόλεμο, στα δεινά και στην φρίκη των οποτεδήποτε πολέμων.
Άκρως ρεαλιστής και βαθύς ανθρωπογνώστης, θεωρεί τον όποιο για όποια αιτία πόλεμο,
ΑΝΑΠΟΦΕΥΚΤΟ “υλικό Ζωής”. Αναπόφευκτη κινητήρια διαδικασία της ανθρώπινης Ιστορίας, σχεδόν αυτοτροφοδοτούμενη.
Δεν έχει αυταπάτες ο Όμηρος.
Η «διαδρομή» του Ομηρικού (!!!) Αχιλλέα, στην ΙΛΙΑΔΑ αποδεικνύειτην σχεδόν μοιραία αυτο-ανατροφοδότηση των «συγκρούσεων».
Ο Ομηρικός χαρακτήρας του Αχιλλέα, “απαθής” αρχικά απέναντι σ’ ένα πόλεμοπου δεν πίστεψε (“Δεν μου φταίξανε σε τίποτα οι Τρώες” Α ραψ.),γίνεται “κεντρικό” του πρόσωπο.
Το ζητούμενο, κατά συνέπεια, για τον Όμηρο είναι
όχι η, ούτως ή άλλως, μάταιη ευχολογία (ΑΥΤΑΠΑΤΗ) για την μη επανάληψη πολέμων, αλλά η ΜΕΤΑ-πολεμική συνείδηση (!).
Η ανάγκη δηλαδή διαρκούς επεξεργασίας και επαναπροσδιορισμού των αξιών, ώστε να μην γίνεται ο όποιος πόλεμος,
κάθε φορά, «για ένα… πουκάμισο αδειανό…».
Με λόγια απλά: Ο Όμηρος θέλει ο εκάστοτε «επόμενος» πόλεμος, να μην γίνεται
με τους όρους προηγούμενων πολέμων, ως Επανάληψή τους.
Κάτι τέτοιο όμως θα ήταν απαξιωτικό (αισχρόν) για το είδος μας.
Γενικής ισχύος η ρήση του: «αισχρόν δήρον τοι μένειν , κενεόν τε νέεσθαι»
ΟΜΩΣ αν την προσαρμόσουμε στο θέμα μας, θεωρώντας τον πόλεμο
σαν μια μακρόχρονη παραμονή κάπου (=δήρον μένειν), θα λέγαμε:
«Επιστρέφοντας» από έναν πόλεμο, κάτι να έχει κερδίσει η προσωπική και συλλογική συνείδηση και όχι να επιστρέφει κενή (κενεόν νέεσθαι).
Από τον κάθε πόλεμο μπορεί ( και πρέπει….!) να προκύψει ένας κόσμος καλύτερος….!
.
Γ΄Ενότητα:
Πώς «συμβάλλει» σ’ αυτό ο Όμηρος;
Στις Ομηρικές Τραγωδίες (ΙΛΙΑΔΑ, ΟΔΥΣΣΕΙΑ), όπως συμβαίνει και στις Τραγωδίες του 5ου αιώνα, όλοι συντρίβονται στο τέλος.
(Σημείωση:Σε δύο μόνο…. επώνυμους “επιτρέπει” ο Όμηρος να επιστρέψουν αλώβητοι, ευτυχείς και…. πλουσιότεροι).
Ο Όμηρος δεν ηρωολογεί (!): Το σαρκαστικό «μήνιν άειδε θεά», με το οποίο αρχίζει η ΙΛΙΑΔΑ, και το επίσης σαρκαστικό «άνδρα μοι έννεπε Μούσα» της Οδύσσειας,
είναι επίκληση στην “Τραγική”,
όχι στην…. επική Μούσα (!)
……. ο Όμηρος πυκνώνει τον χρόνο, επινοεί περίπλοκες τεχνικές αφήγησης… τελειώνει τα αριστουργηματικά του
έργα, ΟΧΙ με επιμύθια και διδακτισμούς, αλλά με την…. (δικής του…. εμπνεύσεως) Αριστοτελική Κάθαρση…..
Ερωτήματα και μόνο θέτει ο οραματιστής δημιουργός, με πολλούς
(και σε βάθος χρόνου, αλλά και σε βάθος συνείδησης) αποδέκτες:
Ας δούμε ένα, ενδεικτικά:
Ερώτημα: Ποιος λαός θα «ζήλευε» τους….. ευτυχισμένους, «καλοζωισμένους» ειρηνικούς Φαίακες,
ζώντας όμως υπό την διαρκή απειλή ενός, κατά περίπτωση, Μεγάλου Φόβου;
Για τους Ομηρικούς Φαίακες “φόβος”= η απειλή ενός οριστικού αποκλεισμού τους.
Στους αιώνες που ακολούθησαν, το Ομηρικό αρχέτυπο του “Φόβου” θα πάρει ποικίλες… όσες μορφές.
(Από λ-ι-μούς, λ-οι-μούς, συγχωροχάρτια…. μέχρι εσχατολογικές προφητείες, ισορροπίες τρόμου…. και χρεοκοπίες….)
.
Δ΄Ενότητα:
Τί….. “αποκαλύπτει” όμως έτσι ο διανοητής Ποιητής:
Ο Όμηρος, ιδιοφυώς αφήνει την απειλή (φόβο) του αποκλεισμού των Φαιάκων «μετέωρη»,«κλείνοντας το μάτι» στις επόμενες γενιές, (όπως εύστοχα γράφει ο Κακριδής, ερμηνεύοντας σωστά και τα… υστεροφημικά λόγια του Έκτορα, ραψ.Η 87-91):
την Ιστορία εντέλει δεν την γράφουν τα άτομα (“ήρωες”),
αλλά μια απροσδιόριστη περιρρέουσα.
Η παραπάνω κάπως γενική διαπίστωση, κορυφώνεται με μια πολύ συγκεκριμένη,
άκρως ρεαλιστική συλλογιστική:
Ότι δηλαδή ακριβώς αυτή η αδυναμία προσδιορισμού της “περιρρέουσας”, οδηγεί σε (κατ)αναλώσιμους «ήρωες» και (κατ)αναλώσιμους «προδότες», αρχίζοντας έτσι έναν “φαύλο κύκλο” ανατροφοδότησης νέων…. “λυγρών ολέθρων”.
Έτσι όμως μπαίνουμε στην ουσία των Ομηρικών Ερωτημάτων για την Ιστορία.
Όχι στα αυτοπαγιδευτικά ερωτήματα:
“Ήρωας” ο Αχιλλέας ή “προδότης”;
Θύτης ή θύμα;
Οι ιδιοφυώς σχεδιασμένες αντιφάσεις ηθικής και συμπεριφοράς, κρυμμένες (κωδικοποιημένες) πίσω από τον παρορμητισμό
του αριστουργηματικού αυτού ΟΜΗΡΙΚΟΥ (!) “ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ”,
οδηγούν στο κατεξοχήν Ομηρικό Ερώτημα:
Αν ένας “ήρωας”, στην… ιδεωδέστερη εκδοχή (θεϊκές καταβολές, σχεδόν… αθάνατος…), όπως ο Αχιλλέας, ΑΔΥΝΑΤΕΙ να αυτοπροσδιοριστεί, ΑΔΥΝΑΤΕΙ να…. αλλάξει ακόμη και την δική του μοίρα ,
Τότε….
Πόσο κοντά άραγε είναι η Σεφερική…. αμηχανία:
«Να μιλήσω για ήρωες… Να μιλήσω για ήρωες….!»
(ο «τελευταίος σταθμός» και “Ελένη” του Σεφέρη, θα βοηθούσαν ιδιαίτερα προς την κατεύθυνση αυτή).
.
ΣΤ΄ Ενότητα:
Γενική τεκμηρίωση.
Ο τρόπος και ο χρόνος που θα πέσει η Ομηρική Τροία,
σχεδιάζεται (!!!), προοικονομείται (!) από τον ποιητή να είναι, μακράν, «ΕΞΩ» από τον ήρωα, «γαύρο (ιπποδάμοιο) αλογομάχο» Έκτορα, καθώς και από την “ουλομένην (ολέθρια) μήνιν” του «φαίδιμου» Αχιλλέα.
(Δηλαδή μακράν (!!!) από τους δύο κεντρικούς ήρωες της Ιλιάδας).
Ο Όμηρος λοιπόν δεν ηρωολογεί, δηλαδή δεν ανατροφοδοτεί…. Ορίζοντας έτσι έμμεσα και την βαθύτερη εννοιολογία της Ιστορίας.
Άλλωστε η απέριττη ήρεμη ταφή του Έκτορα, (προϊδεασμός της Αριστοτελικής κάθαρσης), με την οποία τ ε λ ε ι ώνει η Ιλιάδα («έτσι τον έθαψαν τον Έκτορα, τον γαύρο αλογομάχο»),
και η σκληρή, σχεδόν σαρκαστική κριτική που επιφυλάσσει στον “θεόμορφο” Αχιλλέα ο Ποιητής,
μέχρι να τον “οδηγήσει” στην μεγαλειώδη στιγμή της… ΣΥΝΕΙΔΗΤΟΠΟΙΗΣΗΣ και της ΥΠΕΡΒΑΣΗΣ του…. εαυτού του, δείχνουν ακριβώς αυτό.
Σημείωση: πόσο “ηρωικό” και πόσο “έπος” μπορεί να είναι ένα τέτοιο έργο;