Για ορισμένους από τους (πολλούς) σύγχρονους μύθους-θρύλους ο λόγος και κάτι σαν… προβληματισμός για σημερινά δρώμενα.
Αν μη τι άλλο, σαν απάντηση στο πρωτοφανές “στέγνωμα ψυχής”, καταπώς ειπώθηκε. Δεν μιλάμε μόνο για την οικονομική εξαθλίωση. Τίθεται πλέον θέμα διάθεσης, αντοχών και ψυχικών αποθεμάτων, σε μια συνεχώς διαμορφούμενη άλλη σχέση Κράτους- Πολίτη.
Για παράδειγμα: Θα μπορούσε σήμερα ένας ηγέτης, οποιασδήποτε χώρας, να επαναλάβει την κουβέντα του Κέννεντυ: “Μη ρωτάς τί μπορεί να κάνει η πατρίδα για σένα, αλλά τί μπορείς εσύ να κάνεις γι’ αυτήν”;
Τα παραδείγματα προσπάθησα να είναι… ετερόκλητα σε είδος και χρόνο (πολιτική, επιστήμη, κοινωνία…. κοντινά και μακρινά μας γεγονότα κλπ),για να φανεί ότι η μυθοποίηση-θρυλοποίηση, δεν κάνει…. διακρίσεις.
(Μένουμε πάντα στην σύγχρονη εποχή).
(σημείωση: Για λόγους οικονομίας και αποφυγής ατέρμονων φιλολογίστικων πλατειασμών, οι έννοιες μύθος και θρύλος νοούνται εδώ τουλάχιστον ως συνώνυμες).
Μύθος- Μυθοποίηση: Διέξοδος ή κόλημμα; Κοινωνικό… εποικοδόμημα ή βαθύτερη ανάγκη ψυχής; Χρειαζούμενο αυθόρμητο των χύμα μαζών ή επιλεγμένο προϊόν των εκάστοτε συστημικών;
Έτσι όμως πώς θα εξηγηθεί η θέση του Κέννεντυ λ.χ για τον μύθο (παρακάτω).
.
Το ερώτημα: Μέσα σ’ έναν κόσμο σκοτεινών προθέσεων, βίας και παράνοιας, τί είναι αυτό που κάνει… κάποια “πρόσωπα” και “γεγονότα”, να μένουν στην μνήμη και στην καρδιά μας, να ανασύρονται κατά καιρούς, σαν κάτι “ξεχωριστό”, πέραν της συμβατικής, συλλογικής και εξατομικευμένης, μνήμης, ΟΤΑΝ, τις αντίστοιχες περιόδους, συνέβησαν πολύ πιο… ιστορικά γεγονότα.
Ενδεικτικά: Πρώτο σε εισπράξεις- εκατοντάδες εκατομμύρια θεατών ανά τον κόσμο- το… Ναυάγιο του Τιτανικού, ενώ για ένα φιλμ με θέμα τον Πρώτο ή Δεύτερο Παγκόσμιο (!) Πόλεμο ή άλλο διάσημο Ναυάγιο (Ποσειδώνας λ.χ), ούτε σκέψη σύγκρισης.
Συνήθως…. καταφεύγουμε στην δύναμη των Μέσων Ενημέρωσης. Όμως επί… Άιφελ ή επί…. Τιτανικού, δεν υπήρχαν Μαζικά ΜΕ και…. πληκτρολόγια (!)
Οι σύγχρονοι μύθοι:
1) Κέννεντυ:
“Από προχθές ο Τζων Κέννεντυ, εισήλθεν εις την ιστορίαν…..” Έτσι άρχιζε ένα θαυμάσιο πρωτοσέλιδο άρθρο της η εφημερίδα “ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ” στις 24/11/1963. Την επαύριο, δηλαδή της δολοφονίας του, στο Ντάλας του Τέξας. (άν μπορούσε κάποιος να το δημοσιεύσει)
Νέος, ερωτικός, με λόγο… ονειρώδη, ο Κέννεντυ, ήταν ίσως ο καταλληλότερος να “εγκαινιάσει” μια περίοδο τριάντα χρόνων (1960-1990), σημειοδοτώντας με τον πιο γλαφυρό τρόπο, τις ιστορικές αντιφάσεις αυτής της περιόδου:
Το πανάρχαιο, ανθρώπινο, “άπειρο” όραμα του διαστήματος, με την “πεπερασμένη” γήινη λογική του… ψυχρού… “Τείχους” και του “κόλπου των… Χοίρων”!
Από το 1990 και μετά, η εισβολή μιας “ανεξέλεγκτα” αναπαραγόμενης τεχνολογίας, διαμόρφωσε τις προϋποθέσεις ενός “άλλου” κόσμου. Ποιος ΗΓΕΤΗΣ σήμερα λ.χ θα αποτολμούσε να επαναλάβει “Μη ρωτάς τι μπορεί να κάνει η πατρίδα για σένα, αλλά τι μπορείς εσύ να κάνεις γι’ αυτήν”
Το αρχέτυπο αιώνων του οικειοθελούς πατριωτισμού, μετακόμισε παγκοσμίως στα Χρηματιστήρια και στα Ταμεία των Κρατικών Εσόδων.
Αγαπάς την… Πατρίδα; ΑΠΟΔΕΙΞΗ
Και κάπου ανάμεσά σε όλα αυτά:
οι… επαναστατικές μεταπολεμικές αυταπάτες, μιας ολόκληρης γενιάς, που απλώς, εντέλει, έμειναν γοητευτικά, πλην όμως εκτός τόπου και χρόνου, συνθήματα! Πού να βρει κανείς… Φαντασία στην Εξουσία (!).
Να ήταν τουλάχιστον… ομόλογα ή μνημόνια (!)
Άλλωστε και τα παιδιά των λουλουδιών, μετεξελίχθηκαν σε… τεχνοκράτες, έχοντας αναγάγει σε μύθο, ολόκληρη την δεκαετία του ’60.
Η ειρωνεία του πράγματος ειναι ότι, ο Αμερικανός Πρόεδρος, που ταυτίστηκε με το λεγόμενο “Αμερικάνικο Όνειρο” και την δεκαετία αυτή, ήταν κατά της μυθοποίησης.
(Δεν θα την αποφύγει όμως, ούτε ο ίδιος, ούτε η εποχή του). Ας δούμε, λίγο αλλιώς, μια όντως διαχρονική κουβέντα του Κέννεντυ:
“Ο μεγάλος εχθρός της αλήθειας, συχνά,
δεν είναι το ψέμα- εσκεμμένο, πλαστό, ανέντιμο-
αλλά ο μύθος –επίμονος, πειστικός και ρεαλιστικός” (Τζων Φ. Κέννεντυ)
(Σημείωση: Σοφή κουβέντα, εμπνευσμένη (!!!) από τον… Όμηρο, ο οποίος αποσυμβόλισε τον προομηρικό μύθο, ακριβώς για να μπορέσει να δώσει τις αλήθειες του, μέσα από λογοτεχνικούς– απολύτως δικής του…. “κατασκευής και προελεύσεως”, Ομηρικούς πλέον, Χαρακτήρες).
Άλλο αν εμείς εξακολουθούμε μέχρι ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ , να προσφέρουμε τον “χυλό” της μιας και μόνης “Οικογενείας”.
Ας το σκεφτούμε λίγο: Σαν να λέμε ότι ένα έργο 12.500 στίχων, το αριστούργημα της ΟΔΥΣΣΕΙΑΣ, συντέθηκε από τον θεμελιωτή της Δημοκρατίας και του ανθρωπισμού, για να δικαιώσει μία και μόνη οικογένεια: Την οικογένεια … Λαερτιάδη!
Όντως σοφή κουβέντα:
“Ο μεγάλος εχθρός της αλήθειας, συχνά,
δεν είναι το ψέμα- εσκεμμένο, πλαστό, ανέντιμο-
αλλά ο μύθος –επίμονος, πειστικός και ρεαλιστικός”
2) Πύργος του Άιφελ:
Όπως τον γνωρίζω από φωτογραφίες και Ντοκυμαντέρ:
Χωρίς «υπόγεια» και δαιδαλώδεις «καταπακτές»,
ολόκληρος στο φως του Παρισινού ουρανού, ο Πύργος του Άιφελ,
θα περάσει στην Παγκόσμια συνείδηση,
σαν η πιο αναγνωρίσιμη ανθρώπινη κατασκευή.
Ύψος 300 μέτρα.
Με τον κανόνα του ιδεώδους του Ελληνικού Μέτρου, σε… μνημειακή κλίμακα,
ο Άιφελ, τον «ταπεινό»…. εξαρτημένο και για αιώνες,
μόνο χρηστικό, σίδηρο,
τον μετουσιώνει
σε ελεύθερη, αυτοπροσδιοριζόμενη πλέον, περήφανη και περιφανή
αρχιτεκτονική μορφή.
Κάνει όμως ο Άιφελ και μια πολύ-πολύ ενδιαφέρουσα υπόδειξη:
Η αισθητική έννοια του «Ελληνικού Μέτρου», δεν αντιστρατεύεται την μνημειακότητα.
Και ότι η μνημειακότητα καθορίζεται από τις δυνατότητες του υλικού κατασκευής και την σκοπιμότητα…
Να θυμηθούμε τα 15μετρα αγάλματα της Αθηνάς και του Δία.
Όπως φαντάζομαι ότι θα συνέβαινε και με τον Κολοσσό της Ρόδου ή τον Φάρο της Αλεξάνδρειας….!
Αλλά κυρίως να θυμηθούμε την «προοπτική» μνημειακής σύγκλισης
(στο ύψος των 1700 μέτρων !!!) των κιόνων του Παρθενώνα.
Ο εμπνευστής-κατασκευαστής του Πύργου, Γουσταύος Άιφελ, τίμησε με μια όντως ελεύθερη ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ (!), το υλικό που τον έκανε μεγάλο, πετυχαίνοντας έναν κατασκευαστικό σύγχρονο μύθο, που εξακολουθεί να μαγνητίζει εκατομμύρια επισκεπτών κάθε χρόνο!
3) Τζεημς Ντην
Με τρία θαυμάσια φιλμ, τα δύο με όντως ευρηματικούς τίτλους και το ένα με…. “κιτς” τίτλο, με τα 24 χρόνια ζωής, και ένα αινιγματικό τροχαίο, ο Τζέημς Ντην, ο Επαναστάτης χωρίς(;) αιτία, θα κληροδοτήσει τα όνειρα, τους προβληματισμούς, και τα αδιέξοδα, όχι μόνο της δικής του γενιάς , σαν ο αδιαμφισβήτητος εκφραστής της, εν μέσω μεγάλων ονομάτων (Μάρλον Μπράντο, Πωλ Νιούμαν, Στηβ Μακ Κουίν, Ελίζαμπεθ Τέηλορ….).
Στο πιο προσγειωμένο τώρα:
Δεν ήταν ούτε ο πιο ταλαντούχος ηθοποιός, ούτε ο μόνος ταλαντούχος… της γενιάς του, αλλά όπως…. συγκινησιακά, γράφτηκε:
“…. τρέχοντας με 200 χιλιόμετρα με την αγαπημένη του Πόρσε, πέρασε στην αιωνιότητα του μύθου και στις καρδιές εκατομμυρίων ανθρώπων…” (!) (1955)
«Να ονειρεύεσαι σαν να πρόκειται να ζήσεις για πάντα.
Να ζεις σαν να πρόκειται να πεθάνεις σήμερα», η φιλοσοφία της Ζωής του.
Αν ζούσε, σήμερα ο Τζέημς Ντην, θα ήταν 82 χρονών.
Θα ήταν, όμως, μύθος ;;;
Είδα στο Διαδίκτυο, σε πολύ πρόσφατο άρθρο, του 2012, να γράφεται το εξής… κυνικό: “Αν ζούσε (!!!) … ποιος θα ασχολούνταν με τον μύθο Τζέημς Ντην”
.
4) Τιτανικός:
Το Ναυάγιο του Τιτανικού πέρασε από την πρώτη στιγμή στην συνείδηση των ανθρώπων, σαν κάτι ξεχωριστό, έχοντας ήδη πάρει, από πολύ νωρίς, χαρακτηριστικά του θρύλου. Το κουφάρι του πλοίου, μπορεί να “αναπαύεται” στην άβυσσο του Ατλαντικού, αλλά η φαντασία των ανθρώπων, αρνείται, 100 χρόνια μετά, να το αφήσει στην… ησυχία του!
Ο μόνος σύγχρονος θρύλος, που ακόμη τον… ταλαιπωρούμε! (με το αζημίωτο).
Στο Διαδίκτυο: “Τιτανικός: ο… θρίαμβος ενός Ναυαγίου”
.
5) Δίδυμοι Πύργοι
Προς… μυθοποίηση οσονούπω και οι Δίδυμοι Πύργοι!
Καταπληκτική, (αν δεν κάνω λάθος στον όρο) η συναισθησία (!) της φωτογραφίας:
Οι… σύγχρονοι γίγαντες καίγονται και οι… μικροί γύρω (σαν να)… παρακολουθούν ανήμποροι και απορημένοι (!)
Όσο πιο πολλά τα αινίγματα, τόσο ταχύτερη και η μυθοποίηση.
.
6) Χιροσίμα….
Ο ίδιος ο Οπενχάιμερ, ο “πατέρας” της ατομικής βόμβας της Χιροσίμα, βλέποντας τον όλεθρο που σκόρπισε το… έργο του, αντιγράφοντας τον Ινδό ποιητή, θα πει μπροστά στις κάμερες:
“Αν οι ακτίνες του ήλιου λάμψουν αναπάντεχα μια μέρα στον ουρανό, τότε να ξέρεις πως θα φανεί ο Πανίσχυρος… Εγώ, ο Θάνατος, αυτός που καταστρέφει τους κόσμους…”
Δεν μπορούμε να γνωρίζουμε, εάν αυτή, η εξ αντιγραφής έστω, δυνατή άποψη του μεγάλου Αμερικανού Επιστήμονα, “έκρυβε” προβληματισμό, φόβο ή την… οίηση ισχύος.
Ο Γάλλος σκηνοθέτης πάντως, Αλέν Ρενέ, στέκεται σαφώς προβληματισμένος, μπροστά στα πρωτοφανή δεδομένα:
Αλέν Ρενέ: Χιροσίμα, αγάπη μου:
Ο Ρενέ, και η σεναριογράφος του, στο λυρικό τους αριστούργημα “Χιροσίμα, αγάπη μου” θα αντιτάξουν τα δικά τους (αλλά ΚΑΙ δικά μας) “Αν”:
“Αν η ατομική βόμβα, αξίζει όσο 20.000 κοινές βόμβες, και Αν η πυρηνική βόμβα, αξίζει όσο 1.500 ατομικές…. αυτό τιμά την επιστήμη του ανθρώπου, αλλά
η πολιτική ευφυία του,
πολύ λιγότερο ανεπτυγμένη, ελαχιστοποιεί τον θαυμασμό μας”
και προφανώς, να προσθέσουμε εμείς, μεγιστοποιεί το… δέος μας (!)
Από τότε (1962, χρονιά που γυρίστηκε το φιλμ), έτρεξε πολύ νερό στο αυλάκι της Επιστήμης. Τα σημερινά “Αν” ποια θα μπορούσε να είναι άραγε;
.
7) Η δίκη της Νυρεμβέργης
Συγκλονιστική, με Ιστορικές μοναδικότητες, η Δίκη της Νυρεμβέργης. Θρυλική Δίκη.
Η… Παγκόσμια Δικαιοσύνη, για πρώτη φορά στην ανθρώπινη ιστορία, θα τιμωρήσει, αλλά δυστυχώς δεν θα… συνετίσει. Φαίνεται ότι το λεγόμενο “ιστορικό γίγνεσθαι”, δεν μπορει να μπει σε νομικά καλούπια…. Δικαίου, αφού οι Πόλεμοι, κατά κανόνα
ΚΡΙΝΟΝΤΑΙ εκ του αποτελέσματός τους!
Ή αλλιώς:
Πόλεμοι και Επαναστάσεις, δημιουργούν…. αυτοδικαίως…. Δίκαιο.
8) Γουντστοκ (1969)
Μια συναυλία που ξεχώρισε και διεκδίκησε μια θέση στον χώρο των σύγχρονων μύθων. Ένας από τους διοργανωτές του (65άρης σήμερα) εξηγεί τον λόγο, με πολύ προσγειωμένες όμως επισημάνσεις:
«Πιστεύω ότι είναι υπερβολή να θυμόμαστε απ” όλα τα sixties μόνο το Γούντστοκ, όταν σε όλη τη διάρκεια εκείνης της δεκαετίας συνέβησαν γεγονότα συγκλονιστικής σημασίας. Ο αγώνας για τα ανθρώπινα δικαιώματα, η περιβαλλοντική μέριμνα, οι φυλετικές διακρίσεις είναι ζητήματα πολύ πιο ουσιώδη από το δικό μας φεστιβάλ.
Απλώς το Γούντστοκ κατάφερε με έναν βολικό τρόπο να συνοψίσει το πνεύμα και τη νοοτροπία ολόκληρης εκείνης της εποχής. Γι” αυτό και μας εξυπηρετεί να ανατρέχουμε σ” αυτό».
Ίσως αν προσθέταμε “…κατάφερε να συνοψίσει το πνεύμα, την νοοτροπία, αλλά μαζί και τους φόβους και τα οράματα…“, να είχαμε μια ενδιαφέρουσα αιτιακή προσέγγιση των μύθων.
Το ερώτημα όμως παραμένει: Γιατί εξακολουθεί να γοητεύει ες αεί, με ό,τι συνεπάγεται αυτό, ένας μύθος.
9) Πάντως στα ερωτήματα “τί είναι ο μύθος”, “πως δημιουργείται” και γιατί γοητεύει… ακόμη και σε εποχές, όπου οι άνθρωποι, όπου γης, δίνουν ή ετοιμάζονται να δώσουν, αγώνα επιβίωσης, όπως “καλή” ώρα σήμερα, ενδιαφέρουσες κουβέντες μπορεί κανείς να δει στον Πρώτο Τόμο της “Ελληνικής Μυθολογίας” του Ι. Κακριδή (εισαγωγή στην μυθική σκέψη του ανθρώπου)
όπως: “Ο μύθος δεν υπάρχει μόνο για να ερμηνεύονται, διαμέσου αυτού, κοινωνικά και ψυχολογικά φαινόμενα. Αποτελεί ο ίδιος ο μύθος μιαν αξία καθεαυτήν….”
Αν όμως ο ίδιος ο μύθος αποτελεί “αξία καθεαυτήν”, τότε όντως υπάρχει πρόβλημα. Τουλάχιστον, με βάση την άποψη Κέννεντυ.